چالشهای صنایع معدنی با تحریمها و تغییرات بازار جهانی تشدید شد
رویداد جامع معدن و صنایع معدنی کشور امروز (۲۷ مردادماه) با حضور مسئولان عالیرتبه و صاحبنظران این حوزه در مرکز همایشهای بینالمللی برج میلاد تهران آغاز شد.
به گزارش معدننیوز، رویداد جامع معدن و صنایع معدنی کشور امروز (۲۷ مردادماه) با حضور مسئولان عالیرتبه و صاحبنظران این حوزه در مرکز همایشهای بینالمللی برج میلاد تهران آغاز شد.
علیرضا بختیاری، مدیرمسئول گروه رسانهای دنیای اقتصاد در سخنرانی آغازین خود با ابراز خرسندی از حضور در جمع فعالان این حوزه، برگزاری چنین رویدادهایی را فرصتی ارزشمند برای بررسی چالشها و فرصتهای پیشروی صنایع معدنی توصیف کرد.
وی با اشاره به شرایط دشوار صنایع معدنی در سالهای اخیر گفت: تحریمهای گسترده، تغییرات سریع بازارهای جهانی، نوسانات قیمت مواد اولیه، ریسکهای سیاسی و چالشهای زیستمحیطی، فضای فعالیت این بخش را پیچیدهتر کرده است. در چنین شرایطی، ارائه چشمانداز و راهکارهای مؤثر میتواند راهگشای بخش معدن باشد.
بختیاری یادآور شد که در همایش سال گذشته نیز نگرانیهایی مطرح شده بود؛ از جمله نبود رویکرد مشخص در آغاز برنامه هفتم توسعه، ضعف اثربخشی احکام این برنامه، تداوم بنگاهداری دولتی و عدم شکلگیری روند سرمایهگذاری پایدار در بخش معدن.
به گفته وی، این نگرانیها همچنان پابرجاست و حتی مسائل جدیدی نیز بر آن افزوده شده است.
بختیاری افزود: بحران استراتژیها، بهویژه در حوزه انرژی، تشدید شده و انتظار برای تحقق رشد اقتصادی به سرانجام نرسیده است. بحران زیستمحیطی نیز ابعاد خطرناکتری به خود گرفته است. امروز عوامل غیراقتصادی، بهویژه تهدیدات خارجی و فشار تحریمها، بر اقتصاد سایه افکندهاند. عبور از این شرایط نیازمند تقویت توان دفاعی، دیپلماسی فعال و تحکیم وحدت ملی است.
مدیرمسئول گروه رسانهای دنیای اقتصاد با انتقاد از رویکرد دولتها در مواجهه با بحرانها تأکید کرد: در چنین شرایطی تمایل دولتها به مداخلهگری بیشتر میشود، در حالی که مطلوب آن است که دولت کلاننگری و پایبندی به قانون را در اولویت قرار دهد.
وی همچنین خاطرنشان کرد که ایران طی دو دهه اخیر بسیاری از فرصتهای اصلاح اقتصادی را از دست داده و در سال جاری نیز فاصله زیادی با اهداف تعیینشده دارد. با این حال، به گفته بختیاری، روزنههای امید همچنان وجود دارد و با مدیریت صحیح میتوان مسیر بهبود را هموار کرد.
وی تصریح کرد: فعالان صنایع معدنی در امور فنی و تکنیکی نیازی به دولت ندارند، اما این بخش به ناچار با سیاستهای کلان دولتی گره خورده است. امیدواریم دولت به این درک رسیده باشد که اهالی کسبوکار و بازارها منطق اقتصادی را بهتر میشناسند.
سایه جنگ، ناترازیها و آینده صنعت
مسعود نیلی، استاد دانشگاه صنعتی شریف و اقتصاددان برجسته کشور، با ارائهای تحت عنوان «سایه جنگ، ناترازیها و آینده صنعت؛ از گذشته چه آموختیم؟» به بررسی وضعیت اقتصاد و صنعت ایران پرداخت و تاکید کرد: هیچگاه در تاریخ معاصر، اقتصاد ایران با چنین حجم و تنوعی از بحرانها بهطور همزمان روبهرو نبوده است.
وی با اشاره به روند قابل پیشبینی بحرانها گفت: کارشناسان سالها پیش گزارشها و هشدارهایی درباره آینده اقتصاد کشور ارائه کرده بودند و امکان جلوگیری از بسیاری از مشکلات امروز وجود داشت.
نیلی با بیان اینکه برخی مسائل از مرحله بحران عبور کردهاند، توضیح داد: صندوقهای بازنشستگی عملاً تمام شده و بهطور کامل در بودجه دولت ادغام شدهاند. در حوزه انرژی با بحران اقتصادی جدی مواجهیم و بودجه و نظام بانکی نیز در وضعیت هشدار قرار دارند. عجیب است که این حجم از مشکلات همزمان شکل گرفته است.
وی با اشاره به عملکرد صنعت طی شش دهه گذشته اظهار کرد: از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۹۰، ارزش افزوده بخش صنعت ۳۳ برابر شد و میانگین رشد آن به ۶ درصد رسید. اما از سال ۱۳۹۰ به بعد، رشد قابل توجهی رخ نداد و در بازه ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۳، متوسط رشد صنعت تنها ۲ درصد بود که آن هم عمدتاً به دو سال اجرای برجام (۱۳۹۵ و ۱۳۹۶) بازمیگردد. اگر این دو سال را کنار بگذاریم، میانگین رشد صنعت در این بازه تنها ۰.۶ درصد است.
نیلی تاکید کرد که اگر روند ۶ درصدی پیشین ادامه داشت، ایران امروز یک کشور صنعتی محسوب میشد.
وی افزود: این وضعیت نتیجه مستقیم سیاستگذاری صنعتی نیست، بلکه بیشتر ناشی از عوامل بیرونی بوده است.
وی به تغییر ترکیب فعالیتهای صنعتی اشاره کرد و گفت: صنایعی مانند پتروشیمی، فلزات پایه و فرآوردههای نفتی بزرگتر شدهاند، در حالی که رشتههایی نظیر الکترونیک، تجهیزات حملونقل، منسوجات و خودرو کوچکتر شدهاند. از آنجا که عمده محصولات صنایع بزرگشده صادراتی هستند، این تغییرات نشاندهنده تحول ساختاری در ترکیب صنعت کشور است.
این استاد دانشگاه با اشاره به دهه ۹۰ بهعنوان سختترین دوره صنعت ایران توضیح داد: تحریمهای ثانویه و بحران کرونا فشار مضاعفی وارد کرد. در حالی که طی سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰، با وفور درآمدهای نفتی واردات بیش از دو برابر تولید رشد کرده بود، از ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ با نصف شدن درآمد نفت و تشدید تحریمها، صنعت با افت شدید روبهرو شد. تا سال ۱۳۹۹ نیز درآمدهای نفتی به یکهفتم کاهش یافت. اگر در دوره وفور درآمدهای نفتی این منابع در حساب ذخیره ارزی نگهداری میشد و سیاست خارجی تعاملیتری دنبال میکردیم، مسیر رشد صنعت متفاوت بود.
نیلی با هشدار نسبت به پیامدهای تحریمها و مصرف بالای انرژی گفت: امروز کشور با کمبود شدید ارز حاصل از صادرات نفت، برق و گاز روبهرو است. همه شواهد نشان میدهد که صنعت ایران در امتداد مسیر فعلی، چه از نظر ارزش افزوده و چه اشتغال، کوچکتر خواهد شد و بیکاری به یک معضل بزرگ بدل میشود. چالش اصلی، بزرگ شدن صنایع انرژیبر و کوچک شدن صنایع ارزآور است.
وی همچنین دو عامل جهانی را در تغییر مسیر صنعت ایران مؤثر دانست: تحولات ناشی از انقلاب صنعتی چهارم و گذار سبز در جهان و رقابت فزاینده میان چین و آمریکا. به گفته این اقتصاددان، این عوامل بیرونی در کنار چالشهای داخلی، آینده صنعت ایران را با چشماندازی دشوارتر از همیشه مواجه کرده است.
سه سناریو برای روابط ایران و آمریکا
محمود سریعالقلم، استاد روابط بینالملل، با بررسی روندهای کلان جهانی به تحلیل جایگاه ایران و تحولات بینالمللی پرداخت.
وی گفت: امروز مبنای قدرت در جهان بر پایه هوش مصنوعی، دیتاسنترها، فلزات نادر و توانایی تولید تراشه است. در این عرصه، ۶۱ درصد سرمایهگذاری جهانی در آمریکا، ۱۷ درصد در چین و ۶ درصد در اروپا صورت گرفته است.
سریعالقلم به افزایش چشمگیر تمایل کشورها برای خرید طلا اشاره کرد و افزود: بزرگترین خریداران طلا در حال حاضر ژاپن، آمریکا، چین، روسیه، ترکیه و آلمان هستند. این روند نشان میدهد که اقتصاد، سیاست و بازارها در جهان بیش از گذشته به هم تنیده شدهاند.
به گفته وی، جهان در دهه آینده با فقر بیشتر، تشدید فاصله طبقاتی و آلودگی عمیقتر محیط زیست مواجه خواهد بود. در همین حال، بودجه نظامی کشورها نیز افزایش مییابد و بودجه دفاعی آمریکا در سال ۲۰۲۴ به بیش از یک تریلیون دلار رسیده است.
وی با اشاره به نقش انرژی در مذاکرات جهانی خاطرنشان کرد: ایالات متحده ۲۷ درصد انرژی جهان را تولید میکند و یکی از موضوعات اصلی در مذاکرات پوتین و ترامپ در آلاسکا انرژی بوده است. پوتین به ترامپ گفته است که اوکراین کوچکتر از آن است که وقت خود را صرف آن کنیم و باید درباره انرژی، معدن و فناوری گفتوگو کنیم.
این استاد روابط بینالملل با اشاره به تغییرات بازار فناوری افزود: در سال ۲۰۲۴، چین ۵۴۹ میلیارد دلار و آمریکا ۱۵۶ میلیارد دلار تراشه خریداری کردهاند.
سریعالقلم تأکید کرد که تقریباً تمام کشورها به جز معدودی در حال انطباق با سیاستهای آمریکا هستند.
وی در ادامه به پیشبینی سه مسیر احتمالی روابط ایران و آمریکا پرداخت:
سناریوی نخست: در صورت دستیابی به توافق هستهای، مکانیزم ماشه فعال نمیشود، خطر جنگ کاهش مییابد و بخشی از پولهای بلوکهشده بهصورت تدریجی آزاد خواهد شد. نرخ دلار در محدوده ۶۵ تا ۷۰ هزار تومان باقی میماند و کسری بودجه اندکی کاهش پیدا میکند. هرچند FATF امضا میشود، اما اجرای آن زمانبر خواهد بود. در این شرایط رشد اقتصادی بین ۲ تا ۲.۵ درصد پیشبینی میشود. سریعالقلم این سناریو را «دور از انتظار» توصیف کرد.
سناریوی دوم: در صورت عدم توافق، مکانیزم ماشه فعال میشود و خطر حمله به ایران بالا میرود. فشار حداکثری بر اقتصاد اعمال خواهد شد، منابع مالی محدود میشود و در صورت توافق تجاری میان آمریکا و چین، فروش نفت ایران بیشتر تحت فشار قرار میگیرد. پیامدهای این شرایط، افزایش نرخ دلار، تشدید تورم و گسترش اعتراضات مردمی خواهد بود.
سناریوی سوم: توافقی حاصل نمیشود اما مذاکرات ادامه پیدا میکند. مکانیزم ماشه فعال نمیشود، اما تهدید حمله همچنان باقی خواهد ماند. اقتصاد در وضعیت بلاتکلیفی و جامعه در حالت انتظار قرار میگیرد. تقاضا برای دلار افزایش مییابد، سرمایهگذاری متوقف میشود و تحریمها بهتدریج گسترش مییابد. همچنین حملات سایبری و اقتصادی اسرائیل علیه ایران، بهویژه در حوزه رمزارزها، تشدید خواهد شد.
سریعالقلم در پایان تأکید کرد: احتمال تحقق شرایط، میان سناریوی دوم و سوم است؛ مگر آنکه تغییر رویکردی اساسی رخ دهد که ما را به سمت سناریوی نخست سوق دهد.
محیطزیست باید در متن تصمیمگیریهای معدنی باشد، نه در حاشیه
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست، با تاکید بر اهمیت توجه به ابعاد زیستمحیطی در فعالیتهای معدنی، گفت: از دست رفتن تنوع زیستی، بحران منابع آب و افزایش آلایندهها، نتیجه سالها غفلت از ملاحظات زیستمحیطی است.
وی افزود: بازسازی و احیای معادن، بهویژه معادن فلزی متروکه، باید در دستور کار معدنکاران قرار گیرد و همچنین مشارکت جوامع بومی و محلی در فرآیندهای معدنکاری ضروری است.
انصاری با اشاره به وضعیت مناطق حفاظتشده کشور افزود: ۱۲ درصد از پهنه سرزمینی در زمره مناطق حفاظتشده قرار دارد و در همین محدودهها بیش از ۶۳۰ معدن فعال هستند. کریدورهای حیاتوحش که در مجاورت معادن واقع شدهاند، بهدلیل دپو باطلهها و استفاده از ترکیباتی مانند سیانید و جیوه در استحصال طلا، با خطر آلودگی شدید خاک و آب مواجهاند.
انصاری در ادامه تأکید کرد: محیطزیست باید در متن تصمیمگیریهای مرتبط با معدن و صنایع معدنی لحاظ شود، نه اینکه به حاشیه برده شود.