نشانههای آغازین کاهش ساختاری در مصرف داخلی نفت عربستان برای تولید برق
طبق دادههای تازه منتشرشده، مصرف داخلی نفت عربستان برای تولید برق در حال نشان دادن نخستین نشانههای کاهش ساختاری است؛ روندی که بیانگر پیشرفت ملموس در جهت تحقق هدف برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ این کشور برای حذف کامل نفت از ترکیب تولید برق محسوب میشود.
به گزارش معدننیوز، طبق دادههای تازه منتشرشده، مصرف داخلی نفت عربستان برای تولید برق در حال نشان دادن نخستین نشانههای کاهش ساختاری است؛ روندی که بیانگر پیشرفت ملموس در جهت تحقق هدف برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ این کشور برای حذف کامل نفت از ترکیب تولید برق محسوب میشود.
برای دههها، عربستان سعودی در فصلهای گرم سال، نفت خام و نفتکوره را بهطور مستقیم در نیروگاههای حرارتی میسوزاند تا اوج تقاضای تابستان را پاسخ دهد. با این حال، اطلاعات جدید حاکی از آن است که این کشور سرانجام در حال مهار این عادت دیرینه است؛ امری که به مدد افزایش تولید گاز طبیعی، توسعه سریع انرژیهای تجدیدپذیر و اجرای گسترده سیاستهای بهرهوری انرژی ممکن شده است.
افت محسوس در میزان نفتسوزی نیروگاهها
بر اساس دادههای ارائهشده به اوپک و منتشرشده توسط «ابتکار دادههای مشترک سازمانها» (JODI)، میزان تقاضای عربستان برای سه سوخت عمده تولید برق مبتنی بر نفت ــ یعنی نفت خام، نفتکوره و گازوئیل ــ در ماههای ژوئن و ژوئیه ۲۰۲۵ بهطور متوسط ۲۷۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
آژانس بینالمللی انرژی (IEA) گزارش داده که در هفت ماهه نخست سال ۲۰۲۵، میزان نفتسوزی کل کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریباً ۱۰۰ هزار بشکه در روز کمتر شده است؛ در حالی که «درجه روز سرمایشی» (Cooling Degree Days) ۱٫۶ درصد افزایش و رشد جمعیتی نیز بالا بوده است. این نهاد بینالمللی نتیجه گرفته که کاهش اخیر «نشاندهنده شتاب در بهبود دسترسی به گاز و گسترش انرژیهای تجدیدپذیر» است.
محور اصلی: برنامه جایگزینی سوخت مایع (Liquid Fuels Displacement Program)
این تغییر بخشی از برنامه ملی جایگزینی سوختهای مایع عربستان است که هدف آن کاهش حدود ۱ میلیون بشکه در روز مصرف نفت داخلی تا سال ۲۰۳۰ عنوان شده است. ستون فقرات این برنامه، میدان گازی غیراستاندارد جفوره (Jafurah) است که قرار است در اواخر امسال به مرحله بهرهبرداری اولیه برسد و در نهایت، تولید گاز کشور را نسبت به سطح سال ۲۰۲۱ تا ۶۰ درصد افزایش دهد.
پیشبینی میشود که جفوره بهتنهایی بتواند بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام مصرفی نیروگاهها را جایگزین کند. در کنار آن، پروژههای توسعهای دیگر در بخش گاز میتوانند تا پایان دهه، حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز دیگر از مصرف داخلی نفت را حذف کنند.
ساختار فعلی تولید برق
براساس دادههای اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده (EIA)، در حال حاضر ۶۲ درصد از برق تولیدی عربستان از گاز طبیعی، ۳۸ درصد از نفت (خام و فرآوردهها) و کمتر از ۱ درصد از انرژیهای تجدیدپذیر تأمین میشود.
بر مبنای سند چشمانداز ۲۰۳۰، هدف نهایی عربستان رسیدن به ترکیب ۵۰:۵۰ میان گاز و انرژیهای تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ است. تحقق این هدف میتواند بیش از ۱ میلیون بشکه نفت و نفتکوره در روز را برای صادرات آزاد کرده و صدها میلیارد دلار درآمد اضافی ارزی نصیب کشور کند.
پروژههای در دست اجرا
با این حال، گذار انرژی در عربستان تدریجی پیش میرود. بسیاری از نیروگاههای گازسوز بزرگ که قرار است جایگزین واحدهای نفتسوز شوند، هنوز در حال احداثاند و حتی برخی نیز تا سالهای ۲۰۲۷ یا ۲۰۲۸ به بهرهبرداری نخواهند رسید.
بهعنوان نمونه، در پروژه نیروگاه ۳٫۵ گیگاواتی PP10 در نزدیکی ریاض، نیمی از توربینها تا پایان امسال به گاز تبدیل خواهند شد؛ امری که میتواند مصرف نفت را ۴۰ تا ۶۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد. نمونه دیگر، نیروگاه ۸۲۵ مگاواتی Yanbu 2 است که برنامه تبدیل آن تا سال ۲۰۳۰ تکمیل خواهد شد.
جهش بیسابقه در توسعه انرژیهای تجدیدپذیر
در حوزه انرژیهای پاک، عربستان با سرعتی بیسابقه در منطقه در حال پیشروی است. ظرفیت نصبشده انرژیهای تجدیدپذیر از ۳ گیگاوات در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۱۰ گیگاوات تا نیمه ۲۰۲۵ رسیده و انتظار میرود تا پایان امسال ۲٫۵ گیگاوات دیگر نیز به شبکه متصل شود.
برنامه کلی عربستان برای سال ۲۰۳۰، دستیابی به ۱۳۰ گیگاوات ظرفیت تجدیدپذیر است که بخش اعظم آن از خورشیدی و بادی تأمین خواهد شد. حتی بر اساس سناریوی محافظهکارانه آژانس بینالمللی انرژی و تحقق «حدود ۱۰۰ گیگاوات»، عربستان لوحده مسئول تقریباً یکسوم کل رشد انرژیهای پاک در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) خواهد بود.
بستر منطقهای و چالشهای پیش رو
بهطور کلی، تقاضای برق در منطقه MENA تا سال ۲۰۳۵ ۵۰ درصد افزایش مییابد که معادل ۷۵۰ تراواتساعت تولید جدید است. این رشد عمدتاً ناشی از نیازهای سرمایشی و نمکزدایی است و کشورهای حاشیه خلیج فارس بیشترین سهم را خواهند داشت.
طبق پیشبینی IEA، سهم نفت در سبد تولید برق منطقه از ۲۰ درصد در سال ۲۰۲۳ به حدود ۵ درصد در سال ۲۰۳۵ کاهش مییابد و جای آن را گاز و منابع پاک میگیرد.
برای عربستان، این تحول ساختاری اهمیت اقتصادی و زیستمحیطی چشمگیری دارد. حذف نفت از بخش نیروگاهی میتواند تا سال ۲۰۳۵ بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار درآمد صادراتی اضافی به همراه داشته باشد، یارانههای داخلی انرژی را کاهش دهد و بخش نیرو را از نوسانات بازار جهانی نفت مصون سازد. همچنین، این اقدام به تقویت تعهدات اقلیمی کشور کمک خواهد کرد.
موانع و تردیدها
با وجود این دستاوردها، چالشهایی همچنان پابرجاست. تنوعبخشی صنعتی سریع و رشد جمعیت موجب افزایش تقاضای کلی برق شده و ممکن است بخشی از دستاوردهای بهرهوری را خنثی کند. افزون بر این، تا زمانی که ظرفیت گاز و تجدیدپذیرها به اندازه کافی توسعه نیابد، افزایش فصلی مصرف نفت در تابستانها همچنان ادامه خواهد داشت. برخی تحلیلگران نیز نسبت به تحقق کامل هدف ۲۰۳۰ در بخش تجدیدپذیرها ابراز تردید کردهاند.
جمعبندی
با این همه، جهتگیری کلان روشن است: کاهش محسوس نفتسوزی در میانه سال ۲۰۲۵، نشانهای قطعی از آغاز گذار پایدار در ساختار انرژی عربستان است. با آغاز تولید میدان جفوره، اجرای طرحهای بزرگ تبدیل نیروگاهها به گاز، و تسریع پروژههای تجدیدپذیر، تحقق هدف دیرینه ریاض برای رهایی شبکه برق از وابستگی به نفت بیش از هر زمان دیگری نزدیک شده است.