عملکرد کلان برنامه‌‌هاي سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات‌معدني کشور به مناسبت روز ملي صنعت و معدن

به گزارش معدن نیوز -دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه به مناسبت 10 تیر و روز ملی صنعت و معدن به ارائه گزارش در رابطه با عملکرد کلان برنامه‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور پرداخته است.

سیاست‌های ابلاغی مقام‌معظم رهبری(مدظله‌العالی) در بخش معدن

– سیاست‌گذاری و اطلاع‌رسانی جامع‌ و هماهنگ‌ در علوم‌ و فنون‌ زمین

– تقویت‌ خلاقیت‌ و ابتکار و دستیابی‌ به‌ فن‌آوری‌های‌ نوین‌ و ارتقای سطح‌ آموزش‌ و تربیت‌ نیروی‌ انسانی‌ و تعمیق‌ پژوهش‌ و گسترش‌ زمین‌شناسی‌ بنیادی‌، اقتصادی‌، مهندسی‌، محیطی‌ و دریایی‌ برای‌ بهره‌برداری‌ مناسب‌ از ذخایر معدنی‌ کشور

– ارتقای سهم‌ معدن‌ و صنایع‌ معدنی‌ در تولید ناخالص‌ ملی‌ و اولویت‌ دادن‌ به‌ تأمین‌ مواد مورد نیاز صنایع‌ داخلی‌ کشور و صادرات‌ مواد معدنی‌ فرآوری‌ شده‌ و استفاده‌ از موقعیت‌ ویژه‌ی زمین‌شناسی‌ ایران‌ و گسترش‌ همکاری‌های‌ بین‌المللی‌ (علمی‌، فنی‌، اقتصادی‌) جهت‌ جذب‌ و جلب‌ دانش‌ و منابع‌ و امکانات‌ داخلی‌ و خارجی‌ در زمینه‌ اکتشافات‌ معدنی‌ و ایجاد واحدهای‌ فرآوری‌ و تبدیل‌ مواد معدنی‌ به‌ مواد واسطه‌ و مصرفی

– تعیین‌ اولویت‌های مناطق‌ دارای‌ ظرفیت‌ معدنی‌ و ایجاد زمینه‌های‌ مناسب‌ برای‌ رشد صنایع‌ معدنی‌ و فلزی‌ در بخش‌ آلیاژها و فلزات‌ گرانبها و عناصر کمیاب‌ و تولید مواد پیشرفته‌

همچنین مقام معظم رهبری در قسمتی از بیانات خود در گام دوم انقلاب به این مهم اشاره داشتند که بازار نفت  به هیچ وجه قابل اطمینان نبوده و باید به فکر جانشین مناسب برای آن بود که بهترین جایگزین،  بخش معدن است و حاصل توجه به بخش معدن، ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی است. 

اهمیت مطالعات علوم‌زمین

تنوع ساختارهای زمین‌شناسی و وجود خاستگاه مواد معدنی مختلف در گستره ایران زمین به عنوان یکی از موهبت‌ها و مزیت‌های کشور عنوان می‌شود که این گوناگونی، خود نشانی از وجود بستری مناسب جهت مطالعات و سرمایه گذاری‌های گوناگون در بخش زیرساخت و معدن کشور است.  کشور ایران دارای 68 نوع از انواع مختلف مواد معدنی است. ذخایر اثبات شده سنگ آهن ایران به مقدار 7/2 میلیارد تن ( 8/0 ٪کل ذخایر جهان)، ذخایر سنگ معدن مس به مقدار  6/2 میلیارد تن ( 4/0 % از ذخایر جهانی ) است. ایران همچنین دارای 11 میلیون تن روی (4 % از ذخایر جهانی) است. کل ذخایر اثبات شده معادن ایران در حدود 60 میلیارد تن برآورد شده که با اجرای اولویت اول اکتشافی کشور در گستره‌ای به مساحت 500 هزار کیلومتر مربع انتظار می‌رود به بیش از 100 میلیارد تن برسد. از این رو بخش معدن و صنایع معدنی یکی از حوزه‌های مهم و اثرگذار در تولید و تجارت کشور به شمار می‌آید. 

با شروع مطالعات گوناگون در حوزه علوم زمین و شروع فرآیند تولید اطلاعات پایه که در پی شناخت کمی و کیفی پوسته زمین و لایه‌های آن اتفاق افتاد فعالیت‌های این سازمان حاکمیتی دانش محور، به سمت عمق زمین و شروع تولید اطلاعات پایه در حوزه شناسایی و کشف ذخایرمعدنی سوق پیدا کرد. 

بر این اساس، وظیفه اصلی سازمان، تولید اطلاعات ملی (اطلاعات پایه زمین‌شناسی، اکتشافی، عمرانی، مخاطرات طبیعی و زیرساختی) است. این وظیفه از دیدگاه داده‌ای و اطلاعاتی در سه حوزه تولید داده، پردازش و فرآوری داده و نگهداری، انتشار و استانداردسازی داده خلاصه شده است. ساختار این فعالیت‌ها با در نظر گرفتن وظایف بخش‌های فنی مانند زمین‌شناسی و اکتشاف (تولیدکنندگان داده)، ژئومتیکس و آزمایشگاه (پردازش و فرآوری داده) و پایگاه داده علوم زمین (نگهداری، انتشار و استانداردسازی داده) طراحی و راهبری شده‌ است.

فعالیت های سازمان زمین شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در دو حوزه “تولید ثروت از راه تولید اطلاعات پایه و کشف ذخایر جدید معدنی” و “حفظ و نگهداشت ثروت از راه منشایابی و پایش مخاطرات طبیعی زمین‌شناختی” که هر دو نقش به‌سزایی در تولید ناخالص ملی و داخلی دارند، تقسیم می‌شود. این سازمان با انجام مطالعات زمین‌شناسی و اکتشافی به عنوان وظیفه حاکمیتی دولت در گستره ایران زمین عملاً ضمن ایجاد ارزش افزوده، با کشف ذخایر فلزی و غیرفلزی برای کشور ثروت تولید می‌کند و سبب ایجاد اشتغال پایدار و توانمندسازی پایدار بخش خصوصی می‌شود. 

این سازمان با وجود تمام محدودیت‌‌ها در تخصیص اعتبارات مورد نیاز (از محل منابع بودجه عمومی و ردیف متفرقه) و ساختار سنتی و ضعیف بودجه و تامین منابع مالی و همچنین محدودیت‌های جدی منابع انسانی، سعی کرده تا طی برنامه پنج‌ساله توسعه در راستای عمل به وظایف حاکمیتی خود در اجرای اکتشاف هدفمند و پایش ذخایر معدنی، تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و شناسایی مخاطرات زمین‌شناختی جهت جلوگیری از هدر رفت ثروت، گام برداشته و برنامه‌ریزی‌های کلان خود را متناسب با منابع در اختیار که بدون تردید دارای بازدهی بالاتری نسبت به هزینه کرد در حوزه پروژهش‌‌ها و نیروی انسانی بوده، به فرجام برساند.

در این میان باید توجه داشت که بیش از این، زمانی برای آزمون و خطا جهت اجرای برنامه‌ها و آینده‌نگری‌ها در حوزه پایش ذخایر معدنی و اجرای برنامه‌های هدفمند و سیستماتیک اکتشافی و همچنین منشاءیابی و پایش مخاطرات طبیعی و مطالعات پایه زمین‌شناسی در کشور  وجود ندارد و بدون تردید عدم توجه به موارد مذکور تبعات غیرقابل جبرانی را برای کشور در حوزه تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع و ایجاد خسارات سنگین به زیرساخت‌های ارتباطی و شهری کشور به دلیل بروز مخاطرات طبیعی طی سال‌های پیش‌رو در بر خواهد داشت. از طرفی باید توجه داشت که عملیاتی کردن آن نیز قطعا نیازمند تحقق و دسترسی به اصلاح جدی ساختارهای مالی و منابع انسانی متناسب با وظایف حاکمیتی از طریق تامین منابع مالی و راهکارهای گوناگون نظیر اصلاح ساختار بودجه، امکان مشارکت مالی با بخش خصوصی و شرکت‌های دولتی جهت تسریع در تهیه و تولید اطلاعات پایه و مشارکت در فرآیند اکتشاف ذخایر معدنی و تلاش در راستای جذب مشارکت سرمایه‌گذاران است که امید است با تغییر نگاه مجموعه برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی کشور، این مهم به زودی اتفاق بیفتد.

همچنین ذکر این نکته ضروری است که باتوجه به نقش معدن و صنایع معدنی در تولید ناخالص ملی (در حدود 7 درصد) و همچنین جبران خسارات ناشی از رخداد مخاطرات طبیعی در کشور (در حدود 6 درصد) توجه جدی به این سازمان به جهت ایفای نقش موثر خود، حیاتی خواهد بود.

اجرای طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشافات‌ ذخایر معدنی در دولت سیزدهم

در راستای منویات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی درخصوص لزوم رسیدن به اقتصادی مستقل، بهره‌گیری مناسب از منابع طبیعی و انسانی کشور و توزیع عادلانه آن و همچنین تاکید ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران و وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت در ضرورت ایجاد تحول بنیادین در بخش علوم زمین و معدن کشور به عنوان یکی از مولفه‌های مهم اقتصادی، اشتغالزایی و توسعه‌‌ای جمهوری اسلامی ایران در سالهای پیش‌رو، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در قالب توافقنامه و برنامه‌ای مشارکتی با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) و معاونت امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به تعریف برنامه‌ای تحولی در بخش زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر جدید معدنی کشور نمود که پس از ماه‌ها بررسی و تحلیل فنی در کمیته راهبردی مشترک معدنی کشور با حضور مدیران و متخصصان این بخش، استان خراسان جنوبی به عنوان اولین هدف اجرای این برنامه در سال 1400 معرفی و برنامه ریزی اجرای پروژه تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی برای آن طراحی و اجرا شد.

اهداف کلان پروژه تحول زمین‌شناسی و اکتشافات‌ ذخایر معدنی

– توسعه مناطق کم‌برخوردار و در راستای رونق بخش معدن

– تولید اشتغال مولد با نگرش ویژه بر نیروی انسانی بومی

– آمایش سرزمین در قالب کشف ذخایرجدید معدنی

– افزایش بازدهی و کاهش موثر زمان تبدیل کانسار به معدن

– تربیت نیروی انسانی متخصص بخش معدن (زمین‌شناسی و اکتشاف) در مناطق هدف پروژه تحول

– ایجاد تحرک در بخش خصوصی (جامعه مهندسان مشاور) در حوزه زمین‌شناسی، اکتشاف و آزمایشگاه‌های علوم زمین از طریق برونسپاری فعالیت‌ها

معرفی پروژه خراسان جنوبی و نتایج مورد انتظار

– این پروژه در مساحتی نزدیک به 15هزار کیلومتر مربع  اجرا شد

– میزان سرمایه‌گذاری و منابع مالی اجرای این طرح در استان خراسان جنوبی در حدود 1500 میلیارد ریال است

– در این پروژه تعداد 60 ورقه-نقشه زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی، اکتشاف سیستماتیک چهارلایه‌ای شامل فلزی، غیرفلزی، کانی‌های قیمتی و عناصر استراتژیک تهیه خواهد شد

– مقیاس، نحوه برداشت و تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پروژه مطابق با استانداردهای جهانی بوده و برای اولین بار در کشور (مقیاس یک پنجاه هزارم) این مقیاس برای سه عنوان نقشه مذکور عملیاتی شده است لازم به ذکر است با توجه به انتخاب این مقیاس، دقت مطالعات صورت گرفته نسبت به مقیاس ملی یکصدهزارم، 4 برابر بیشتر شده است

– از نتایج دیگر این پروژه با توجه به برداشت داده‌های ژئوفیزیک هوایی به میزان 90 هزار کیلومترخطی و معرفی 116 منطقه امیدبخش در گستره موردنظر بوده که تحولی چشمگیر در بخش معدن استان به همراه داشته است

– مدت زمان اجرای این پروژه از مهرماه 1400 به مدت 12 ماه برآورد شده‌ که این بازه زمانی در مقایسه با روند انجام پروژه‌های قبلی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به حدود یک سوم زمان قبلی کاهش پیدا کرده و دقت مطالعات نیز به دلیل تغییر و تحول موثر در روش‌های برداشت صحرایی، آنالیز و تحلیل داده‌‌های تولید شده و نظارت علمی برجا (در محل پروژه) دارای رکورد منحصر به‌‌فردی در کشور است.

دستاوردهای کمی پروژه تحول استان خراسان جنوبی

– حضور قریب به 180 نفر از متخصصان و کارشناسان سازمان زمین‌‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در منطقه بیرجند

– انجام 14هزار کارشناس/روز ماموریت صحرایی در راستای اجرای پروژه

– استفاده از ظرفیت نخبگان دانشگاهی استان جهت مشارکت و نظارت علمی در روند پیشرفت پروژه ( تفاهم‌نامه و قرارداد با دانشگاه صنعتی بیرجند و دانشگاه بیرجند)

– برداشت 20 هزار نمونه زمین‌شناسی و اکتشافی در جهت شناسایی ذخایرمعدنی جدید در منطقه

– دریافت شواهدی از ذخایر جدید مواد فلزی مانند مس، طلا، پلی متال، سنگ‌های ساختمانی، سنگ‌های قیمتی (گارنت، عقیق) ، لیتیوم سنگی، تنگستن، آهن و نیکل (نیکل برای اولین بار در این منطقه جغرافیایی گزارش شده) در منطقه مورد پیماش که طی مطالعات تکمیلی میزان و ذخیره ماده معدنی مشخص خواهد شد.

– 25 برگ نقشه – گزارش (3 عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین شناسی، ژئوشیمی و اقتصادی) در مجموع 75 برگ نقشه- گزارش

– پوشش 53% از استان کردستان

– اجرای ژئوفیزیک هوایی به میزان 22.000کیلومتر خطی از خرداد ماه 1401در پی عملیاتی‌سازی بالگرد سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور بعد از حدود 5 سال

عملکرد کلان برنامه‌های سازمان طی تیرماه 1400 تا تیرماه 1401

– در حوزه اکتشاف ذخایر معدنی طی دو سال اخیر این سازمان 160.000 کیلومتر مربع مساحت اکتشافی را به سرانجام رسانده است

– تهیه 75 ورقه نقشه- گزارش نقشه‌‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های مختلف

– تهیه 43 ورقه- نقشه گزارش در حوزه مطالعات منشایابی و پایش مخاطرات طبیعی زمین‌شناختی

– 41.000 نمونه مورد آنالیز  آزمایشگاهی زمین‌شناسی و اکتشافی قرار گرفته است.